Μετά την έξοδο του Μεσολογγίου(10 Απριλίου 1826), ο ελληνικός αγώνας περιορίστηκε στην Πελοπόννησο, ενώ στην Στερεά Ελλάδα επικράτησε ο Τουρκικός Στρατός. Βλέποντας την επανάσταση να σβήνει, η Ελληνική Κυβέρνηση διόρισε τον Καραϊσκάκη Αρχιστράτηγο. Εκείνος, αφού συγκέντρωσε όσους άνδρες μπόρεσε, κινήθηκε προς την Δόμβραινα, όπου και διέλυσε τον Τουρκικό Στρατό. Ως αποτέλεσμα της πράξης αυτής, ο Μουστάμπεης κατευθύνθηκε στα Σάλωνα για να λύσει την πολιορκία του Κάστρου, από τους οπλαρχηγούς Δυοβουνιώτη, Ρούκη και Πανουργιά .Προβλέποντας την καταστροφή που θα προκαλούσε η ολοκλήρωση της εκστρατείας αυτής, ο Καραϊσκακης, αναχώρησε από την Δόμβραινα και στρατοπέδευσε στο Δίστομο(17 Νοεμβρίου 1826).
Εν τω μεταξύ, τα τουρκικά στρατεύματα στρατοπέδευσαν στην Δαύλεια, όπου και συναντήθηκαν με τον Κεχαγιάμπεη και κατευθύνθηκαν προς το μοναστήρι της Αγίας Ιερουσαλήμ. Εκεί, συναντήθηκαν με τον ηγούμενο του Μοναστηριού , ο οποίος με δόλο κατάφερε να μηνύσει στον Καραϊσκάκη την άφιξη των Τούρκων. Αφού οι Έλληνες πληροφορήθηκαν πως οι Τούρκοι δεν γνώριζαν την τοποθεσία τους, ξεκίνησαν να οργανώνουν την εκστρατεία τους. Ο Γαρδικιώτης Γρίβας και ο Γεώργιος Βάγιας, αναχώρησαν αμέσως για την Αράχοβα, ενώ ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος αποφασίσθηκε να αναχωρήσει τα ξημερώματα. Ο Καραϊσκάκης αναχώρησε το πρωί της επόμενης μέρας.
Όταν τα στρατεύματα του Γαρδικιώτη κατέφθασαν στην Αράχοβα, δεν βρήκαν εχθρούς και οχύρωσαν το χωριό.Όταν οι Τούρκοι έφτασαν στην Αράχοβα, υποπτεύθηκαν πως οι Έλληνες κατείχαν το χωριό και για αυτό περίμεναν την άφιξη αλβανικών στρατευμάτων. Αφού έφτασαν οι Αλβανοί, άρχισαν οι πυροβολισμοί ανάμεσα στις δύο παρατάξεις. Λίγο αργότερα έφτασαν κοντά στο σημείο ο Μουστάμπεης, με μεγάλο τουρκικό στράτευμα και ο Καραϊσκάκης. Αρχικά, τα στρατεύματα συναντήθηκαν στον λόφο του «Καϋμένου Σταυρού», όπου οι Τούρκοι υποχώρησαν για να μην περικυκλωθούν από τους Έλληνες. Βλέποντας , ο Μουστάμπεης, την ορμή του Καραϊσκάκη, διέταξε 500 άνδρες να τον κτυπήσουν. Στην μάχη που ακολούθησε ο τουρκικός στρατός ανάγκασε τους Έλληνες να οπισθοχωρήσουν. Την κατάσταση έσωσαν οι οπλαρχηγοί Γεώργιος Τζαβέλας και Γιαννούσης Πανομάρας, οι οποίοι σκότωσαν τον αρχηγό των Τούρκων, Οσμάν Αγά. Στην νίκη αυτή, συνέβαλαν και οι οπλαρχηγοί Δαγκλής, Ζέρβας και Περραιβός με την απόφαση τους να χτυπήσουν τον ίδιο τον Μουστάμπεη μετά την κατάληψη της θέσης «Ζερβοσπηλιές». Μετά την νίκη , ο Καραϊσκάκης έφθασε στην εκκλησία Άγιος Γεώργιος, στην Αράχοβα και οργάνωσε καλύτερα την άμυνα. Με τις ενέργειες του, κατάφερε να αποκλείσει τους Τούρκους στον λόφο που είχε στρατοπεδεύσει ο Μουστάμπεης.
Την 1η νύχτα της πολιορκίας το κρύο ήταν αφόρητο. Οι Τούρκοι, οι οποίοι βρίσκονταν εκτεθειμένοι στην ύπαιθρο ήταν αναγκασμένοι να αντέχουν το τσουχτερό κρύο, ενώ οι Έλληνες κατάφεραν, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, να εναλλάσσουν σκοπιές. Ο Καραϊσκάκης για την συνεχή αντικατάσταση των σκοπών, έμεινε άγρυπνος όλη την νύχτα και συντόνιζε την επιχείρηση. Οι Τούρκοι, από την άλλη πλευρά, αποφάσισαν να μην φύγουν μέσα στην νύχτα, γιατί ήλπιζαν σε μία ενδεχόμενη βοήθεια από τον Κιουταχή.
Όσο περνούσαν οι μέρες, η έξοδος γίνονταν όλο και δυσκολότερη. Οι Έλληνες είχαν καταφέρει να καταλάβουν όλες τις θέσεις , από τις οποίες ήταν δυνατό να φύγουν οι πολιορκημένοι Τούρκοι ή να περάσουν τουρκικές δυνάμεις, οι οποίες θα βοηθούσαν το στρατόπεδο του Μουστάμπεη. Ο Καραϊσκάκης, μάλιστα, φοβόταν την άφιξη τουρκικών στρατευμάτων και γι’ αυτό έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην φύλαξη των δρόμων προς την Αγία Ιερουσαλήμ και τον Ζεμενό .Την 3η ημέρα της πολιορκίας, κατέφθασε βοήθεια από τον Παρνασσό. Το τμήμα αυτό, κατάφερε να κάμψει την ελληνική αντίσταση, πέρασε τους προμαχώνες και προχώρησε προς τους πολιορκημένους Τούρκους, οι οποίοι είχαν αρχίσει να φεύγουν. Ο Καραϊσκάκης, βλέποντας την εξέλιξη αυτή, έτρεξε στο πεδίο της μάχης και αφού διέκοψε την ορμή των Τούρκων, τους ανάγκασε να κλειστούν πάλι στο στρατόπεδο τους. Λίγο αργότερα κατέφθασε και άλλο τουρκικό σώμα, αποτελούμενο από 1500 άνδρες, από το Ζεμενό. Το τμήμα αυτό, αφού αντιμετώπισε σφοδρή αντίσταση από τους Έλληνες ,υποχώρησε αφήνοντας πίσω 30 νεκρούς, πολλούς τραυματίες και μερικά ζώα.
Όταν οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν για την αποτυχία του Τουρκικού σώματος και λόγω των αθλίων καιρικών συνθηκών, της πείνας και της δίψας, αποφάσισαν να συνθηκολογήσουν. Οι Έλληνες αποδέχθηκαν το αίτημα των Τούρκων, όμως έθεσαν εξευτελιστικούς όρους(παράδοση όλων των αγαθών και των ζώων, παράδοση της Λιβαδειάς και των Σάλωνων). Οι Τούρκοι αρχηγοί δεν δέχτηκαν τους όρους των Ελλήνων και αποφάσισαν να συνεχίσουν την μάχη. Γι αυτό τον λόγο, ο Καραϊσκάκης διέταξε όλους τους Έλληνες να βρίσκονται σε επιφυλακή για πιθανή απελπισμένη έξοδο των εχθρών.
Η μάχη ξεκίνησε την 21η Νοεμβρίου, όταν εντάθηκαν οι πυροβολισμοί και από τα δύο στρατόπεδα. Τα πράγματα χειροτέρεψαν, όταν ο Αραχωβίτης Στεργίου τραυμάτισε θανάσιμα τον Μουστάμπεη(22 Νοεμβρίου).Την επόμενη κιόλας μέρα, ο Τούρκος αρχηγός πέθανε και έτσι οι Οθωμανοί ξαναζήτησαν συνθήκη με ελαφρύτερους όρους, οι οποίοι όμως δεν έγιναν δεκτοί. Η κατάσταση κορυφώθηκε την 24η Νοέμβρη, όταν οι Τούρκοι επιχείρησαν την μεγάλη έξοδο, κατευθυνόμενοι προς τις κορυφές του Παρνασσού, όπου οι ελληνικές δυνάμεις ήταν λίγες. Βλέποντας οι Έλληνες την αναταραχή στο αντίπαλο στρατόπεδο, όρμησαν και κατέσφαξαν όσους εχθρούς μπόρεσαν. Οι υπόλοιποι Τούρκοι, εξαιτίας της αδυναμίας των Ελλήνων για μάχη λόγω του χιονιού, πέθαναν από το τσουχτερό κρύο του βουνού. Η μάχη συνεχίσθηκε μέχρι αργά την νύχτα και τελείωσε, όταν οι Έλληνες επέστρεψαν στην Αράχοβα με πλούσια λάφυρα και αιχμαλώτους. Η μάχη αυτή ήταν μία πανωλεθρία για τους Τούρκους, αφού περίπου 1700 άνδρες πέθαναν πριν φτάσουν στο Μοναστήρι της Αγίας Ιερουσαλήμ , μεταξύ των οποίων και οι 2 αρχηγοί, Μουστάμπεης και Κεχαγιάμπεης.
Στην μάχη αναδείχθηκαν, εκτός από αυτούς που έχουν ήδη αναφερθεί, οι οπλαρχηγοί : Δ.Τσέλιος,Γ. Δράκος,Κ. Μπότσαρης, Δ. Καλλέργης, Γ. Ρούκης κ.α. Την επόμενη μέρα από την περήφανη νίκη των Ελλήνων, ο Καραϊσκάκης ακολουθώντας το φρικιαστικό τουρκικό έθιμο, διέταξε το χτίσιμο ενός «Τροπαίου», αποτελούμενο από τα 300 κεφάλια των εχθρών, στο οποίο τοποθετήθηκε η επιγραφή :«ΤΡΟΠΑΙΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΑΝΕΓΕΡΘΕΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1826 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 24 ΕΝ ΑΡΑΧΩΒΑ. Αυτό ήταν και το τέλος των επιχειρήσεων του Μουστάμπεη στην Στερεά Ελλάδα, η οποία παίρνοντας δύναμη από την νίκη αυτή συνέχισε τον περήφανο αγώνα για την ελευθερία.
Βιβλιογραφία:
α.Ιστορία Ελληνικού Έθνους,τόμος ΙΒ’, σελ.426 -429
β.Χαρίτος Γ. Η μάχη της Αράχοβας υπό τον στρατάρχη Γ. Καραϊσκάκη και οι συντελεστές της,σελ.17-54 Αγνιάδη Εύα Γ1