Ο Δημήτριος Υψηλάντης υπήρξε ηγετική μορφή της Επανάστασης του 1821. Πρόκειται για τον δευτερότοκο γιο του ηγεμόνα της Βλαχίας και κατόπιν της Μολδαβίας Κωνσταντίνου Υψηλάντη από την δεύτερη σύζυγό του Ελισάβετ Βακαρέσκου. Απέκτησε στην Κωνσταντινούπολη και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες τη βασική του μόρφωση, ενώ στη συνέχεια πραγματοποίησε στο Παρίσι στρατιωτικές σπουδές. Επίσης, υπηρέτησε ως αξιωματικός του ρωσικού στρατού στους Ναπολεόντειους πολέμους και το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Επιπλέον, υπηρέτησε στο Κίεβο ως υπασπιστής του στρατηγού Ραγέφσκυ και στις 25 Φεβρουαρίου πήγε στο Κισνόβιο, όπου λίγες μέρες αργότερα αποφασίστηκε να κατέβει στην Πελοπόννησο ώστε να αναλάβει την ηγεσία του αγώνα. Ύστερα από ένα σύντομο ταξίδι του στην Οδησσό, επέστρεψε στο Κισνόβιο και στις 23 Απριλίου ξεκίνησε με τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο για την Τεργέστη. Εκεί, έφτασε στις 23 Μαΐου και 3 ημέρες αργότερα, έφυγε για την Ύδρα, όπου βρισκόταν στις 8 Ιουνίου.
Εφοδιασμένος με τα έγγραφα του αδερφού του και έχοντας μαζί του 300 χιλιάδες γρόσια, ο Υψηλάντης ερχόταν για να συντονίσει τις στρατιωτικές και πολιτικές δυνάμεις του τόπου. Σχεδίαζε να συγκροτήσει τακτικό στρατό, να οργανώσει το στόλο και κυρίως να θέσει την επανάσταση υπό ενιαία και ισχυρή στρατιωτική και πολιτική ηγεσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι είχε φέρει μαζί του και τυπογραφείο για την έκδοση εφημερίδας και από εκείνο εκδόθηκε στην Καλαμάτα η πρώτη εφημερίδα του Αγώνα η Σάλπιγξ Ελληνική, με διευθυντή τον Θεόκλητο Φαρμακίδη.
Από την Ύδρα, ο Υψηλάντης, άρχισε την οργανωτική του προσπάθεια και συνέταξε τα πρώτα έγγραφα και την πρώτη του διακήρυξη στις 12 Ιουνίου. Στις 19 του ίδιου μήνα πήγε στο Άστρος όπου είχαν φτάσει να τον υποδεχτούν πρόκριτοι από διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου, οι αρχηγοί των πολιορκητικών σωμάτων της Τριπολιτσάς, ανώτεροι κληρικοί και μέλη της Πελοποννησιακής Γερουσίας . Η συνάντηση αυτή ήταν υπεύθυνη για το πρώτο νέφος μεταξύ του Υψηλάντη και των προκρίτων. Επιπρόσθετα, στα Βέρβενα της Αρκαδίας, ο Υψηλάντης κατέστησε σαφές πως η Πελοποννησιακή Γερουσία και κάθε πολιτική αρχή που δεν είχε διοριστεί από εκείνον έπρεπε να καταργηθεί, γεγονός που προκάλεσε αντίδραση. Ωστόσο η άρνηση των προτάσεών του από τους πρόκριτους τον ανάγκασαν να πάει στην Καλαμάτα και να εγκατασταθεί στα Τρίκορφα από όπου διηύθυνε την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Την 1η Ιουλίου ‘21 οι οπλαρχηγοί τον είχαν αναγνωρίσει αρχιστράτηγο, ενώ παράλληλα ο Υψηλάντης είχε οργανώσει στα Τρίκορφα πολιτικό επιτελείο με αρχιγραμματέα τον Νεόφυτο Βάμβα και με συνεργάτες γνωστούς φιλικούς.
Εντούτοις οι συνεννοήσεις των συγκεντρωμένων στη Ζαράκοβα προκρίτων με τον Υψηλάντη δεν κατέληξαν σε κοινά αποδεκτή λύση. Στο μεταξύ, σε μια ύστατη προσπάθεια συμφωνίας, συντάχθηκε από τους προκρίτους << Νέον Σχέδιον Οργανισμού Πελοποννησιακής Γερουσίας >> ως σχέδιο συνδιαλλαγής , κάτι που όμως δεν αποδέχτηκε ο Υψηλάντης. Η παρέμβαση του Παλαιών Πατρών Γερμανού και τα δυσάρεστα νέα από το μέτωπο της Μολδαβίας δεν μπόρεσαν να τον μεταπείσουν, η Σύνοδος της Ζαράκοβας διαλύθηκε άκαρπη και την εξουσία ανέλαβε για ένα διάστημα μια προσωρινή διοίκηση. Το Σεπτέμβριο του 1821, ο Υψηλάντης άρχισε ενέργειες για την συγκέντρωση αντιπροσώπων από όλες τις περιοχές της Ελλάδας με σκοπό τη συγκρότηση Εθνικής Συνέλευσης. Τις επόμενες μέρες ορίστηκε τόπος συνέλευσης το Άργος και οι εργασίες ξεκίνησαν την 1η Δεκεμβρίου. Ενώ όμως η προεργασία και τα σχέδια του Υψηλάντη προέβλεπαν εθνική συνέλευση, η Συνέλευση του Άργους είχε τοπικό χαρακτήρα. Ο Υψηλάντης με μόνους υποστηρικτές τους στρατιωτικούς δεν κατάφερε να αντιδράσει. Στο μεταξύ, στις 20 Δεκεμβρίου, άρχιζε στην Επίδαυρο τις εργασίες της η πρώτη Εθνική Συνέλευση και στις 15 Ιανουαρίου 1822 με θέσπισμά της εκλεγόταν πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος ο Αλ. Μαυροκορδάτος και του Βουλευτικού Σώματος ο Δημ. Υψηλάντης. Σύμφωνα με τον σύγχρονο ιστορικό << ο Υψηλάντης δεν υπήρχε πλέον πολιτικώς>>. Εντούτοις οι αντιδράσεις και οι παρασκηνιακές ενέργειες εναντίον του δεν έκαμψαν την αποφασιστικότητά του. Τότε, έσπευσε στο Άργος ώστε να ενισχύσει την άμυνα του φρουρίου από τις επιθέσεις του Δράμαλη κάτι που τον έκανε να επικριθεί από τους αντιπάλους του.
Στη Δεύτερη Εθνική Συνέλευση, ο Υψηλάντης παρέμεινε ασυμβίβαστος στις προσπάθειες των προκρίτων να μονοπωλήσουν την εξουσία. Κατά την επίθεση του Ιμπραήμ εναντίον των Μύλων του Άργους διακρίθηκε ως στρατιωτικός και η συμβολή του στη νίκη της 13ης Ιουνίου 1825 υπήρξε σημαντικότατη.
Κορυφαία στιγμή του Υψηλάντη θεωρείται η στάση του μετά την απόφαση της Τρίτης Εθνικής Συνέλευσηςνα ζητήσει τη μεσίτευση της Αγγλίας για την κατάπαυση των εχθροπραξιών. Στη συνέχεια, διαμαρτυρήθηκε με επιστολή του για την απόφαση της Εθνικής Συνέλευσης , η οποία αντέδρασε αμέσως.
Όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας προχώρησε στην ανασύνταξη των ενόπλων δυνάμεων, ανέθεσε την αρχηγία του στρατού της Ανατολικής Ελλάδας στον Δημήτριο Υψηλάντη << δια τας εκδουλεύσεις και το όνομά του >> και της Πελοποννήσου στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Τον Οκτώβριο του 1828 ο στρατάρχης Δημ. Υψηλάντης, επικεφαλής των έξι χιλιαρχιών που είχαν συγκροτηθεί, πραγματοποίησε νικηφόρες επιχειρήσεις εναντίων των Τούρκων στη Βοιωτία και διατήρησε με συντονισμένες ενέργειες την περιοχή υπό ελληνικό έλεγχο. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1829, στην Πέτρα της Βοιωτίας διηύθυνε την τελευταία μάχη του Αγώνα, με θριαμβευτική νίκη των Ελλήνων.
Τα επόμενα χρόνια, ο Υψηλάντης περιορίστηκε σε πολιτική δράση. Ανήκε στη μερίδα των αντιπολιτευόμενων του Καποδίστρια και μετά τη δολοφονία του κυβερνήτη ορίστηκε μέλος της Διοικητικής Επιτροπής, στις 2 Απριλίου 1832. Τέλος, τέσσερις μήνες αργότερα, στις 5 Αυγούστου θρήνησαν όλοι οι Έλληνες τον θάνατό του.
Στάμου Αναστασία Γ4
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό,ΕκδοτικήΑθηνών,τόμος 10 σελ.245-246